Panuje pewne przekonanie, że są osoby o wrodzonych predyspozycjach do uzależnień, podczas gdy inni takich skłonności nie mają. Niektórzy dobrze radzą sobie z emocjami nawet w trudnych sytuacjach życiowych, innym zaś wystarczy niewielkie potknięcie lub rozczarowanie, które szybko doprowadza do załamania, depresji, sięgania po używki. Czy uzależnienia zatem są dziedziczone? Jakie czynniki mogą powodować alkoholizm? Specyfikacja uzależnień to temat złożony, stale będący w obszarze zainteresowań naukowców.
Uzależnienia a geny
Alkoholizm może mieć podłoże genetyczne, ale nie jest chorobą wrodzoną. Nieustannie prowadzone są badania naukowców nad znalezieniem genu, który mógłby być za niego odpowiedzialny. Nawet jeśli alkoholizm może być dziedziczny to wcale nie oznacza, że z pewnością będzie występował w kolejnych pokoleniach. Rzeczywiście, dzieci alkoholików mogą znajdować się w grupie ryzyka i warto mieć to na uwadze, zachować czujność. Trudno określić, czy przyczyna alkoholizmu u dzieci alkoholików leży po stronie genów czy też bardziej powodem może być wychowywanie się w rodzinie dysfunkcyjnej, braku opieki, zainteresowania, prawidłowego procesu socjalizacji.
Alkoholizm – przyczyny ogólne
Jako najczęstsze przyczyny sięgania po napoje wysokoprocentowe i rozwój uzależnienia wymienia się zwykle: wszelkiego rodzaju problemy i zaburzenia emocjonalne, w tym trudności w wyrażaniu emocji, depresje, poczucie niepokoju i lęku, a także brak umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnościami życia codziennego. Powodem sięgania po napoje wysokoprocentowe jest regularna potrzeba poczucia odprężenia, ucieczki od problemów i wydarzeń traumatycznych. Inne przyczyny to te, które są związane z trudnościami w relacjach interpersonalnych, niska samoocena, brak umiejętności nawiązywania nowych znajomości, chęć zaimponowania w towarzystwie. Mogą to być także przyczyny związane z buntem wobec narzucanych norm społecznych i kulturowych. Przyczyn uzależnień jest jednak o wiele więcej, każdy przypadek jest inny. Alkoholizm może wynikać z połączenia wielu różnych czynników. Istnieją jednak pewne klasyfikacje na czynniki psychologiczne, biologiczne czy socjologiczne, a także powiązania z genetyką i dziedziczeniem czy hormonami.
Czynniki psychologiczne
Psychologiczne czynniki alkoholizmu są ściśle związane z emocjami. Możemy tutaj wyróżnić przyczyny psychologiczne związane z behawioryzmem, czyli zachowaniami oraz wynikające z cech osobowości. Podejście behawiorystyczne zakłada jako przyczyny między innymi chęć redukcji napięcia, złagodzenia stresu, traktowanie alkoholu jako antidotum na traumy, problemy, depresję. Natomiast cechy osobowości, które mogą przyczyniać się do uzależnienia to niskie poczucie własnej wartości, brak pewności siebie, niedojrzałość emocjonalna, agresja, impulsywność, tendencje depresyjne, zwiększona wrażliwość na bodźce zewnętrzne, nieustanna chęć intensyfikacji wrażeń.
Czynniki biologiczne
Przyczyny alkoholizmu mogą mieć podłoże biologiczne, a dokładniej biochemiczne. Według badań u osób wysokiego ryzyka występują pewne zaburzenia w przemianie węglowodanów i tłuszczów. Alkohol pobudzając metabolizm tych składników ma wywoływać tym samym tak zwany głód alkoholowy. Możliwe jest także dziedziczenie mechanizmów związanych z rozkładaniem alkoholu. Jest on utleniany w wątrobie za pomocą enzymów, które działają szybciej lub wolniej w zależności od indywidualnych predyspozycji. Wnioskuje się, iż osoby, które mogą wypić więcej ze względu na szybszy rozkład alkoholu są bardziej narażone na uzależnienie. W kontekście przyczyn biologicznych wspomnieć można także o hormonach, a konkretniej tych odpowiedzialnych za dobry nastrój, czyli hormonach szczęścia. Niedobory endorfin mogą być wrodzone lub nabyte, a ich mała ilość w organizmie zwiększa podatność na uzależnienie.
Czynniki społeczne
Istotne dla występowania i rozwoju choroby alkoholowej są czynniki społeczne, związane głównie ze środowiskiem rodzinnym, najbliższym otoczeniem. Wychowanie w rodzinie dysfunkcyjnej, brak zainteresowania i opieki powoduje brak pewności siebie, poczucia bezpieczeństwa, krzywdy. Osoby te nie wiedzą jak i nie potrafią radzić sobie z emocjami, lękiem, stresem i niestety często sposobem dla nich staje się sięganie po używki. Duże znaczenie ma także najbliższe otoczenie. Jeśli w rodzinie, grupie znajomych, społeczności lokalnej panuje społeczne przyzwolenie na spożywanie alkoholu staje się to normą i kształtuje nawyki.
Czynniki socjologiczne
Z punktu widzenia socjologów przyczyny uzależnień od alkoholu można powiązać z dynamicznie zmieniającym się współczesnym światem. Żyjemy w coraz większym pędzie, w pogoni za karierą, sukcesem, podniesieniem statusu społecznego i materialnego, prowadzimy stresujący i niezdrowy tryb życia. Tym samym potrzebna jest szybka forma relaksu, a co za tym idzie coraz częstsze sięganie po używki.
Alkoholizm to choroba i jak każda, im szybciej zostanie wykryta, tym łatwiej ją pokonać. Czynników wpływających na rozwój uzależnienia jest wiele, nie gwarantują jednak, że u danej osoby wystąpi problem z uzależnieniem. Podobnie działa to w drugą stronę. Jeśli uważamy, że żaden z opisywanych wyżej czynników nas nie dotyczy, nie możemy być pewni, że w przyszłości jakaś sytuacja nie spowoduje chęci sięgania po używki. Warto obserwować siebie i swoje zachowania, choć dostrzeżenie i zdanie sobie sprawy z problemu jest bardzo trudne.
Artykuł powstał przy współpracy z Prywatnym Ośrodkiem Leczenia Uzależnień Arka w Wiśle.