W prawie polskim istnieją różne instytucje prawne związane z roszczeniami finansowymi. Jedną z nich jest roszczenie o zachowek. Może ono mieć miejsce, jeśli dana osoba przekazała innej darowiznę – o znaczącej wartości, np. nieruchomość czy pojazd. Wówczas po śmierci tej osoby jej spadkobiercy ustawowi mogą domagać się zachowku od takiej darowizny. Należy wiedzieć, że prawo do zachowku ulega jednak przedawnieniu. Omówmy najistotniejsze terminy związane z tym zagadnieniem.
Zachowek od darowizny
Przepisy dotyczące zachowku znajdują się w art. 991 i następnych ustawy Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego:
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Wynikają z powyższych paragrafów dwie istotne zasady związane z zachowkiem. Roszczenie o zachowek, po pierwsze, jest roszczeniem finansowym – o zapłatę konkretnej sumy pieniędzy. Będzie to wartość 1/2 udziału spadkowego, jaki przypadałby spadkobiercy, lub 2/3 – dla osób trwale niezdolnych do pracy albo małoletnich. Dotyczy to osób, które nie dziedziczą ani z ustawy, ani z testamentu. Po drugie, roszczenie z tytułu zachowku przysługuje, jeśli konkretny spadkobierca należy do spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu nie został powołany do spadku oraz też nie otrzymał od spadkodawcy darowizny.
Przedawnienie zachowku
W prawie polskim istnieje jednak także przedawnienie zachowku, a dokładniej roszczenia o wypłacenie tego zachowku, jeśli się jest osobą uprawnioną do niego. Roszczenie jest majątkowe i ulega przedawnieniu zgodnie z Kodeksem cywilnym. Według art. 1007 „roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu”, a dalej: „roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku”.
Od roku 2011, jak widać, roszczenia osoby uprawnionej z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu lub pięciu lat od dnia otwarcia spadku (czyli najczęściej w praktyce od daty śmierci spadkodawcy).
Spadkobiercy ustawowi mają więc pięć lat na wystąpienie z roszczeniem o zachowek od darowizny dokonanej za życia przez spadkodawcę. Po upływie lat pięciu od śmierci krewnego roszczenie o zachowek przedawnia się.
Zachowek – ile lat po darowiźnie?
Należy też pamiętać, że nie dolicza się do spadku drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (np. prezentów urodzinowych czy świątecznych), ale także darowizn uczynionych przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku – na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku. Jeśli więc darowizny na rzecz takiej osoby dokonano dawniej niż 10 lat przed śmiercią, nie podlega zaliczeniu do spadku.
Darowizny dla osób uprawnionych do spadku lub zachowku są zaliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania – nawet starsze niż 10 lat przed otwarciem spadku.
W obu sytuacjach należy uwzględnić okres 5 lat na wystąpienie z roszczeniem o zachowek – licząc od śmierci spadkodawcy.
Bibliografia: