Czym jest astma?
Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, która charakteryzuje się zmiennym przebiegiem. Objawia się ona nawracającymi epizodami świszczącego oddechu, dusznościami, uciskiem w klatce piersiowej
i kaszlem. Uciążliwe objawy astmy występują zwłaszcza w nocy lub
we wczesnych godzinach porannych.
Przyjęło się uważać, że z astmą możemy mieć do czynienia wtedy, kiedy występują napady duszności wydechowej ze świszczącym oddechem. Jednak u wielu pacjentów, szczególnie u dzieci, dolegliwości mogą być łagodniejsze i mniej charakterystyczne. Dolegliwości te to napady suchego męczącego kaszlu, występującego często po wysiłku, po ekspozycji na alergeny wziewne, czynniki drażniące, zimne powietrze oraz duszność występująca szczególnie w nocy i nad ranem. Charakterystyczne dla astmy jest również to, że po podaniu krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela, dochodzi do poprawy lub ustąpienia objawów (odwracalność obturacji oskrzeli).
- Napady astmy mogą być wywołane przez:
- alergeny (roztocze, pyłki, zarodniki grzybów);
- wirusowe zakażenia dróg oddechowych;
- czynniki drażniące (dym tytoniowy, zanieczyszczenia, zapachy);
- czynniki fizyczne (zimne powietrze, wysiłek, hiperwentylacja, zmiany pogody);
- leki (niesteroidowe leki przeciwzapalne);
- czynniki emocjonalne (stres);
- czynniki hormonalne (cykl miesięczny, ciąża, choroby tarczycy).
Astma cechuje się długoletnim przebiegiem i skłonnością do nawrotów dolegliwości, które z różnym nasileniem utrzymują się przeważnie przez całe życie. Chorzy na astmę wymagają stałej opieki medycznej. Pewnym wyjątkiem jest możliwość remisji astmy dziecięcej w okresie dojrzewania. Pacjent może wręcz zapomnieć o swojej chorobie, normalnie pracować, uczestniczyć w zajęciach sportowych. Rozpoznanie astmy nie jest wyrokiem – dzięki osiągnięciom współczesnej medycyny chory może prowadzić normalne życie, jak jego zdrowi rówieśnicy: uczyć się, pracować czy uprawiać sport.
Astma na świecie i w Polsce
Astma jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że cierpi na nią 100-150 milionów osób. Astma jest także przyczyną ponad 180 tysięcy zgonów i jedną z niewielu chorób przewlekłych, której wskaźnik umieralności stale wzrasta.
Na astmę choruje około 6% dorosłej populacji świata, a liczba chorych wzrasta przeciętnie o 50% w ciągu dekady.
Na świecie istnieje bardzo duże zróżnicowanie, jeżeli chodzi o częstość występowania astmy oskrzelowej. Są kraje, w których choroba jest bardzo rzadka, czyli dotyczy poniżej 1% mieszkańców. Astma występuje stosunkowo rzadko na przykład u dzieci Eskimosów oraz dzieci urodzonych w Japonii. Natomiast najwyższą częstość występowania astmy notuje się w Australii. W tym kraju choroba dotyczy powyżej 30% dzieci i powyżej 16% dorosłych.
Do 25% chorych dzieci „wyrasta z astmy”, ale po 10-15 latach mogą mieć nawroty choroby.
W Europie astma jest przypadłością 4,5% dorosłych i ponad 10% dzieci.
W krajach Europy Zachodniej, zachorowalność na astmę podwoiła się w ciągu ostatnich 10 lat.
W Europie na astmę najczęściej chorują mieszkańcy Wielkiej Brytanii. W Szkocji częstość występowania astmy oskrzelowej u dzieci wynosi również powyżej 30%.
Od roku 2000 dysponujemy wynikami badań, z których wynika, że w Polsce częstość występowania astmy u dorosłych wynosi ok. 5,4%, natomiast u dzieci – ponad 8,6%. Na astmę choruje więc prawie 2 miliony dorosłych i niemal milion dzieci.
Wśród chorych zdiagnozowanych 90% cierpi na astmę łagodną i umiarkowaną, 10% na astmę ciężką.
Częstość występowania astmy i innych chorób alergicznych w naszym kraju stale wzrasta, zwłaszcza u dzieci mieszkających w wielkich aglomeracjach miejskich. Jeden z najwyższych wskaźników zachorowalności na astmę notuje się w dawnym woj. łódzkim (u dzieci mieszkających w centrum miasta dochodzi on do 18%).
Koszty ekonomiczne i społeczne
Zarówno na świecie, jak i w Polsce astma wiąże się ze znacznymi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. Koszty astmy można podzielić na: bezpośrednie (np. pobyty w szpitalu, wizyty w doraźnej pomocy lekarskiej, płace personelu medycznego, transport chorych, leki, urządzenia do podawania leków, testy diagnostyczne, nauka i edukacja), pośrednie (np. niezdolność do pracy i dni opuszczone w szkole, wypłaty zasiłków chorobowych, przejazdy do lekarza, zgony) oraz niewymierne (np. cierpienie pacjentów).
W krajach rozwiniętych na leczenie astmy przeznacza się 1%-2% wydatków na opiekę zdrowotną.
Światowe koszty związane z leczeniem astmy przewyższają łączne koszty gruźlicy i HIV/AIDS.
Astma jest czwartą z kolei przyczyną nieobecności w pracy. Co trzeci astmatyk był w ciągu ostatnich 3 miesięcy na zwolnieniu z powodu tej choroby.
Dwóch na trzech chorych na astmę odczuwa objawy choroby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. Dwóch na pięciu – odczuwa je codziennie.
Problemy związane z astmą u dzieci w wieku szkolnym
Astma powoduje więcej nieobecności dzieci i młodzieży w szkole niż jakakolwiek inna przewlekła choroba. Nieobecności te są często przyczyną problemów z opanowaniem i zaliczeniem materiału, lęku przed złymi ocenami, poczucia niższości. Astma ma także wpływ na pogorszenie sprawności fizycznej dziecka. Choroba wpływa na jakość życia chorego dziecka i jego rodziny, może również istotnie zmienić status ekonomiczny rodziny. Rodzice dzieci z astmą często tracą pracę lub z niej rezygnują. Dodatkowymi konsekwencjami choroby są między innymi: konieczność zapewnienia odpowiedniej diety, leczenia klimatycznego i leków. Trzeba podkreślić, że wczesne rozpoznanie i prawidłowo prowadzona terapia astmy pozwala uniknąć tych problemów.
Zapobieganie
W przypadku astmy możemy mówić o prewencji pierwotnej (zapobieganie rozwojowi astmy) i prewencji wtórnej (zapobieganie zaostrzeniom astmy).
Celem pierwszego etapu prewencji jest zapobieganie powstaniu choroby u osób obciążonych genetycznie (rodzinnie) rozwojem alergii i/lub astmy. Uważa się, że ryzyko rozwoju choroby alergicznej i astmy oskrzelowej u dziecka zależy przede wszystkim od obecności alergii u matki, ojca oraz rodziny. Przyjmuje się, że ryzyko to wynosi 55-80%, gdy u obojga rodziców występują objawy choroby alergicznej, 70-80%, gdy oboje rodzice są uczuleni na ten sam alergen i mają tę samą chorobę alergiczną, 30-35%, gdy obawy dotyczą jednego z nich i 15-20% przy braku takiego obciążenia. Uczulenie jest istotnym elementem, często poprzedzającym wystąpienie astmy. A zatem prewencja pierwotna polegałaby na działaniach w okresie wczesnego dzieciństwa, przed pojawieniem się uczulenia.
Prewencja wtórna polega na zapobieganiu zaostrzeniom już rozpoznanej i leczonej astmy. Zasadniczym celem jest powstrzymanie/zwolnienie zmian destrukcyjnych i strukturalnych w oskrzelach, tzw. remodelingu, które prowadzą do przewlekłej niewydolności oddechowej. Metody prewencji wtórnej można podzielić na: farmakologiczne i niefarmakologiczne. Działania niefarmakologiczne polegają na ograniczeniu ekspozycji (głównie niemowląt i małych dzieci) na silne aeroalergeny, np.: roztoczy kurzu domowego, gdyż uczulenie na nie w okresie niemowlęcym stwarza wysokie ryzyko rozwoju astmy w wieku późniejszym.